Ağdam

Ağdam şəhəri

Ağdam şəhərinin tarixi Antik era Azərbaycan ərazisində dövlətin formalaşmağa başladığı bir dövrdə, yəni eramızdan əvvəl V-IV əsrlərdən Ağdam ərazisində alban tayfalarından biri olan Qarqarlar məskən salmışdı. Qədim yunan və roma müəlliflərinin əsərlərində qarqarların özünəməxsus dilləri olduğu deyilir. Mənbələrdə göstərilir ki, onların danışığında özünəməxsus boğaz səsləri var idi. Professor Rəşid Göyüşovun araşdırmalarında qeyd olunur ki, Qafqaz Albaniyasının 26 tayfasından biri olan Qarqarlar qisməndə olsa digər tayfa və qəbilələrdən seçilirmiş. Məhz bu dövrdə VII əsrdə yaşamış Alban tarixçisi Moisey Kalankatlı özünün “Avqan tarixi” əsərində göstərirdi ki, Aluen (bəzən Aquen də deyilir) Alban çarlarının yay iqamətgahı idi. Tarixdə məhşur hadisələrdə biri olan Aluen yığıncağı 488-ci il 13 mayda keçirildiyi deyilir. Rəşid Göyüşov tədqiqatına görə, 1958-ci ildə Alban hökmdarlarının birinin qəbri olan möhtəşəm məbədin qalığı da məhz Ağdam ərazisindəki Sofulu kəndində olan Govurqalada aşkar edilmişdi. Feodal dövrü Şəhərin strateji cəhətdən yerləşdiyi ərazi ticarət yolunun üzərində olması burada müxtəlif sənətkarlıq sahələrinin yaranmasına şərait yaratmışdı. Bundan sonra tarixi mənbələrdə Azərbaycanın ərəblər tərəfindən işğalı zamanı xilafət qoşunlarına qarşı ciddi müqavimətin göstərdiyi ərazilərdən biri məhz adıçəkilən regionun olduğu qeyd olunur. Adıçəkilən ərazi islam dinini qəbul edən əraziləndən ən sonuncusu idi. Yeni dövr Şəhərin salınması bəzi mənbələrdə 1741-ci il, bəzən isə 1752-ci il qeyd olunur. Ağdamın, xüsusəndə Qarabağ xanlığının yaranma dövründə çəkisinin artdığı göstərilir. Çar Rusiyasının əsarəti dövründə isə şəhər bilavasitə ticarət mərkəzi kimi inkişaf etməyə başladı. Buna həmdə şəhərin yerləşdiyi coğrafi ərazidə imkan verirdi. İstər yayda, istərsə də qışda tacirlərin şəhərə gəlişində problem yaşanmırdı.Şəhərin strateji cəhətdən yerləşdiyi ərazi ticarət yolunun üzərində olması burada müxtəlif sənətkarlıq sahələrinin yaranmasına şərait yaratmışdı 1828-ci ildə Ağdama şəhər statusu verilmişdir. Azərbaycan Demokratik Respublikası 1918-ci ilin oktyabrın 1-də türk generalı Nuru Paşa Ağdama gəlmişdir. Onları qarşılamaq üçün qara çərkəzi geyimdə olan yerli gənclərdən ibarət 30 nəfərlik fəxri qarovul göndərildi. Şəhərin girişində məktəblilərdən ibarət orkestrlə bərabər yerli könüllü hissələr dayanmışdı. Birinci zəfər qapısı yanında isə ruhanilər və beynəlmiləl komitə üzvləri əllərində şəhərin açarlarını tutmuşdular. Səhər saat 10-da qoşunlar aşağıdakı tərkibdə şəhərə daxil oldular: qabaqda süvarilər, arxasınca topçular və pulemyotçular. Qoşunların arxasınca isə Qaladərəsi qəhrəmanları Sultan bəy və İldırım bəy Qarabağ süvariləri ilə hərəkət edirdilər. Nuru Paşa Ağdamda Azərbaycan bayrağını qaldırıb, Şuşaya doğru hərəkət eləmişdir. Sovet İttifaqının tərkibində Şəhər Azərbaycan SSRi zamanında 1954–1956 illərdə, Ağdamın şərqində Orta Tunc dövrünə aid qəsəbədə qazıntı işləri aparılırdı. Din 2010-cu ildə Cümə məscidi Azərbaycanın digər bölgələri kimi, şəhərdə ən geniş yayılmış din islam idi. Rəşid Göyüşov tədqiqatına görə, Azərbaycanın ərəblər tərəfindən işğalı zamanı, Ağdam islam dinini qəbul edən əraziləndən ən sonuncusu idi. Qarabağ müharibəsi zamanı Cümə məscidi də digər tikililər kimi dağıdılmışdır. Ermənilər tərəfindən məscidin minarələrinə ciddi ziyan yetirilib, tavanı uçurdulub, divar yazıları pozulub, interyerinə erməni və rus dillərində azərbaycanlılara qarşı təhqiramiz ifadələr yazılıb. Ermənilər hazırda məscidin ibadət zalından və yardımçı otaqlarından mal-qara və donuzların saxlanması, yəni tövlə kimi istifadə edirlər. Tanınmış şəxsləri 71 nəfər ağdamlı döyüşçü erməni işğalçılarına qarşı vuruşmalarda cəsarət, şücaət və misilsiz qəhrəmanlıqlar göstərdiklərinə görə mükafatlandırılmışdır. Onlardan 16 nəfəri Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı fəxri adına layiq görülmüş, 21 nəfər "Azərbaycan Bayrağı" ordeni, 7 nəfər “Vətən Uğrunda”, 7 nəfər “İgidliyə görə”, 21 nəfər “Hərbi xidmətlərə görə” medalları ilə təltif olunmuşdur. Qarabağ müharibəsi Qarabağ müharibəsi zamanı Ağdam şiddətli qarşıdurmalara səhnə oldu. 1993-cü il 12 iyun tarixində erməni işğalçıları Ağdam üzərinə genişmiqyaslı hücuma keçdi. İyulun 5-dək Ağdam şəhəri faktiki olaraq hər tərəfdən əhatəyə alınmışdı və iyulun 23-dək "Qrad" qurğularından atəşə tutulurdu. Həmin gün Ağdam tam işğal edildi. Şəhər talan edildi və yandırılıb külə döndərildi. Ağdamda yanğınların tüstüsü 20 kilometr məsafədən görünürdü. Qarabağ müharibəsi zamanı Allahverdi Bağırovun əllə çəkilmiş xəritəsi Qarabağ müharibəsi başlayanda ilk yaradılan batalyonlardan biri “Vətən oğulları” olub. Batalyonuna Allahverdi Bağırov rəhbərlik edib. Ağdam əhalisi tərəfindən göstərilən maddi yardım və öz şəxsi vəsaiti ilə Qarabağ kəndlərində yaradılmış kiçik özünü müdafiə dəstələrinə yaxından köməklik edib. Ağdam rayonu ərazisində gedən bütün döyüşlərdə mərdliklə vuruşub. "Human Rights Watch" qərbli diplomatlardan birinin dediklərinə istinad edərək öz hesabatında yazır ki, bütün şəhərin yandırılması qoşunların intizamsız olmasına deyil, erməni rəhbərliyi tərəfindən hərtərəfli götür-qoy edilmiş plan tərtib olunmasına dəlalət edir. BMT Təhlükəsizlik Şurası Ağdam rayonunun işğalından sonra ATƏT-in Minsk qrupunun keçmiş sədri Mario Rafaellinin hesabatı əsasında 853 nömrəli qətnamə qəbul etmiş, bu sənəddə Ağdamın işğalını pisləmiş, işğalçı qoşunları ərazidən çıxarmağa və qaçqınları öz yaşayış yerlərinə qayıtmağa çağırmışdı. 2008-ci ildə "Lonely Planet" jurnalı, Ağdamı “Qafqaz Hiroşiması” adlandırıb. 2010-cu ildə Əl-Cəzirənin internet nəşri, Ağdamı "ruhlar şəhəri" siyahısına salıb. Həmin il, Dağlıq Qarabağ separatçı rejiminin qərarı ilə Ağdam şəhəri Akna adlandırılıb Coğrafiya Ağdamın iqlimi əsasən mülayim isti, quraq subtropikdir. Qarabağ atı Ağdamda yayılmışdır. Şəhərdə 1949-ci ildə şəhərdə Ağdam Atçılıq Zavodu fəaliyyat göstərmişdir. 1960-1970-ci illərdə respublikada kənd təsərrüfatının ümumi inkişafı, Ağdam Atçılıq Zavodunun maddi-teхniki bazasının möhkəmləndirilməsi, cıdır yarışlarına marağın artması Qarabağ atının inkişafına münbit şərait yaratmışdı. Zavod yaradıldıqdan sonra cins daхilində ailə və хətlərin formalaşması, bir sıra Ümumittifaq sərgilərində və yarışlarda Qarabağ atlarının fəal iştirak etməsi məhz həmin illərə təsadüf edir. Şahbulaq silsiləsi Cənub-Şərqdə Ağdam şəhəri yaxınlığıda kəskin görünür və Çullu, Qiyaslı, Xıdırlı kəndləri yaxınlığında nisbi yüksəkliyi 10-15 metrə çatan qayalı təpələr yaradır.Qarqar çayı zirvəsi Ağdam şəhəri yaxınlığında yerləşən və sahəsi 50kv. m. çatan gətirmə konusunu yaradır. Əhali 1912-ci ilin Ağdamın "Qafqaz Təqvimi"nə görə, şəhərdə 623 nəfər yaşayırdı. 1993-cü ildə, erməni işğalından əvvəl şəhərdə 150 000 insan yaşayırdı.[20] 2010-cu ilin statistikasına görə, Ağdamda 360 nəfər yaşayırdı. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları 7.Allahverdi Bağırov 155.Rövşən Hüseynov 12.Asif Məhərrəmov II Dünya Müharibəsi Qəhrəmanları Yunis Vəlibəyov 20 Yanvar Şəhidi İlham Allahverdiyev AZƏRBAYCAN BAYRAĞI ORDENİiLƏ TƏLTiF EDiLMii DÖYÜŞÇÜLƏR: 1.Rövşən Məhəmməd oğlu Ağayev (ölümündən sonra) 2.ilham Əyyub oğlu Azadov (ölümündən sonra) 3.Rövşən Saleh oğlu Camalov (ölümündən sonra) 4.Nizami Səfi oğlu Ələkbərov (ölümündən sonra) 5.Maarif Yaqub oğlu Haqverdiyev (ölümündən sonra) 6.Eldar Əhəd oğlu Hümbətov (ölümündən sonra) 7.Füzuli inqilab oğlu Hüseynov (ölümündən sonra) 8.Sabir Ağa oğlu Hüseynov (ölümündən sonra) 9.Əkrəm Ərşad oğlu ismayılov (ölümündən sonra) 10.Nazim Abış oğlu Qənbərov (ölümündən sonra) 11.Allahverdi Kamran oğlu Qənbərov (ölümündən sonra) 12.Xosrov Bilal oğlu Məmmədov (ölümündən sonra) 13.Zakir Qasım oğlu Rüstəmov (ölümündən sonra) 14.Cəbrayıl Nuşirəvan oğlu Cəbrayılov (ölümündən sonra) 15.Firdovsi Fazil oğlu Vəliyev (ölümündən sonra) 16.Rizvan Moluş oğlu Məmmədhüseynov (ölümündən sonra) 17.Elmidar Əli oğlu Vəliyev (ölümündən sonra) 18.Təhmasib Hadı oğlu iükürov (ölümündən sonra) 19Altay Vaqif oğlu Sarıkişiyev (ölümündən sonra) 20.Baxşeyiş Abbas oğlu Hətəmov 21.Mirsahib Məcid oğlu Alıyev 22.Nağı Novruz oğlu imanov HƏRBi XiDMƏTLƏRƏ GÖRƏ MEDALI iLƏ TƏLTiF EDiLMii DÖYÜŞÇÜLƏR: 1. Vahid Muxtar oğlu Abbasov (ölümündən sonra) 2. Xudaverdi Məmməd oğlu Abbasov (ölümündən sonra) 3. Hüseyn Əli oğlu Abbasov (ölümündən sonra) 4. Mürvət Araz oğlu Atakişiyev (ölümündən sonra) 5. Hafiz Əfqan oğlu Əliyev (ölümündən sonra) 6. Zaur Rasim oğlu Əmirov (ölümündən sonra) 7. Elnur Əvəz oğlu Gülməmmədov (ölümündən sonra) 8. Cavad Əlif oğlu Mikayılov (ölümündən sonra) 9. Xudu Mustafa oğlu Xuduyev (ölümündən sonra) 10.Mahir iafa oğlu Hüseynov (ölümündən sonra) 11.Nurələm islam oğlu iükürov (ölümündən sonra) 12.Elnur Qəzənfər oğlu Fərzəliyev 13.Ayna Yunis qızı Quliyeva 14.Zahid imran oğlu Əliyev 15.Səyyaf Fiqan oğlu Əhmədov MÜLKi VƏTƏNDAiLARDAN HƏLAK OLAN VƏ iTKiN DÜŞƏNLƏR: MÜLKi VƏTƏNDAŞLARDAN HƏLAK OLANLAR 1. Abbasov Əbil Musa oğlu - Abdal-Gülablı kəndi 2. Abbasov Yəhya Yunis oğlu - Xıdırlı kəndi 3. Abbasov Məhərrəm Ələsgər oğlu - Papravənd kəndi 4. Abbasova iəkər Hümbət qızı - Seyidli kəndi 5. Abdullayev Rövşən Sabir oğlu - Ağdam şəhəri 6. Abdullayeva Məleykə Müseyib qızı - Sarıcalı kəndi 7. Abdullayev Vüqar Əfqan oğlu - Nəmirli kəndi 8. Abdullayev Qoşun Süleyman oğlu - Baş Güneypəyə kəndi 9. Abdullayev Nemət Mirzə oğlu - Mərzili kəndi 10. Abdullayev Məzahir Xanış oğlu - Novruzlu kəndi 11. Abdullayev Xanış Yunis oğlu - Novruzlu kəndi 12. Abdullayeva Məleykə Müseyib qızı - Sarıcalı kəndi 13. Abdullayev Əkbər Əli oğlu - Mahrızlı kəndi 14. Ağayi Solmaz Baba qızı - Çəmənli kəndi 15. Ağayi Zeynəb Baba qızı - Ağdam şəhəri 16. Ağayev Seymur Fəxrəddin oğlu - Papravənd kəndi 17. Axundov Sahib Əjdər oğlu - Ağdam şəhəri 18. Allahverdiyev Fizzə Həsən qızı - Yusifcanlı kəndi 19. Aslanov Sərxan Rəsul oğlu - Nəmirli kəndi 20. Aslanov Bayram Sahib oğlu - Nəmirli kəndi 21. Aslanov Hasil Kazım oğlu - Qasımlı kəndi 22. Bayramov Süleyman Cəmil oğlu - Sırxavənd kəndi 23. Bağırov Elbrus Məhərrəm oğlu - Şıxbabalı kəndi 24. Bağırova Qərənfil Əsgər qızı - Boyəhmədli kəndi 25. Baxşalıyev Elçin Müzəffər oğlu - Boyəhmədli kəndi 26. Bayramov Allahverdi ismayıl oğlu - Ağdam şəhəri 27. Bayramov Niyaməddin Zal oğlu - Əlimədədli kəndi 28. Bayramova Ziba Sadıq qızı - Novruzlu kəndi 29. Bayramova Rəfiqə Nurəddin qızı - Novruzlu kəndi 30. Behbudov isa Lələkişi oğlu - Qasımlı kəndi 31. Bəndalıyev Polad iəmi oğlu - Nəmirli kəndi 32. Bədəlov Fazil Qiyas oğlu - Novruzlu kəndi 33. Bəşirov Nazim Xosrov oğlu - Sırxavənd kəndi 35. Cabbarov isa Xəlil oğlu - Əlimədədli kəndi 36. Cabbarov Əliyəddin Rəhbər oğlu - Xıdırlı kəndi 37. Cəfərov Sulduz Aslan oğlu - Ağdam şəhəri 38. Cəfərova Validə Xəlil qızı - Ağdam şəhəri 39. Cəfərov Elçin Firidun oğlu - Ağdam şəhəri 40. Cəfərov Sabir israfil oğlu - Ağdam şəhəri 41. Cəfərov Kamil iükür oğlu - Ağdam şəhəri 42. Cəfərov Məmməd Heydər oğlu - Abdal-Gülablı kəndi 43. Cəfərov Zamiq ibrahim oğlu - Bağbanlar kəndi 44. Cəfərova Meyxoş Elxan qızı - Bağbanlar kəndi 45. Cəfərov Əhəd Allahverdi oğlu - Şıxbabalı kəndi 46. Cəfərov Oruc Cabbar oğlu - Sarıcalı kəndi 47. Cəfərov Lənkəran Abdulla oğlu - Əlimədədli kəndi 48. Cəfərov Nurəddin Cəlal oğlu - Güllücə kəndi 49. Cəforov Xankişi isfəndiyar oğlu - Xıdırlı kəndi 50. Cəfərov Oruc Cabbar oğlu - Sarıcalı kəndi 51. Cəfərova Pəri isgəndər qızı - Yusifcanlı kəndi 52. Cəfərov Kamil Təhməz oğlu - Sırxavənd kəndi 53. Cəlilov Rasim Əliş oğlu - Qasımlı kəndi 54. Cümşüdov Mehman Zakir oğlu - Ağdam şəhəri 55. Dünyamalıyev Qoşqar Vilayət oğlu - Nəmirli kəndi 56. Dünyamalıyev Anur Qasım oğlu - Nəmirli kəndi 57. Edilova Sofiya Xamməd qızı - Əlimədədli kəndi 58. Ədilov Qəşəm Süleyman oğlu - Ağdam şəhəri 59. Əbilov Ayaz iakir oğlu - Nəmirli kəndi 60. Əhmədov Əfqan Məhəmməd oğlu - Nəmirli kəndi 61. Əhmədov Fehruz ismayıl oğlu - Ağdam şəhəri 62. Əhmədov Əbülfət iükür oğlu - Ağdam şəhəri 63. Əhmədov Nəbi Vəli oğlu - Güllücə kəndi 64. Əhmədova Məlahət Zaman qızı - Yusifcanlı kəndi 65. Əhmədov Hümbət Sərdar oğlu - Bağbanlar kəndi 66. Əhmədov Rafiq Kəriş oğlu - Əlimədədli kəndi 67. Əhmədov Yasin Kəriş oğlu - Əlimədədli kəndi 68. Ələkbərov Həmzə Mirzalı oğlu - Baş Güneypəyə kəndi 69. Ələkborov Qəşəm Nəsir oğlu - Yusifcanlı kəndi 70. Əliyeva iərqiyə Cəmil qızı - Ağdam şəhəri 71. Əliyev Bəxtiyar Aydın oğlu - Ağdam şəhəri 72. Əliyeva Gülnarə Süleyman qızı - Ağdam şəhəri 73. Əliyev Əliyar Qaraş oğlu - Bağbanlar kəndi 74. Əliyev Eldar Boran oğlu - Bağbanlar kəndi 75. Əliyev Qabil Məcid oğlu - Nəmirli kəndi 76. Əliyeva Qərənfil Hilal qızı - Xıdırlı kəndi 77. Əliyeva Südabə iahlar qızı - Xıdırlı kəndi 78. Əliyev Qardaşxan Məhəmməd oğlu - Xıdırlı kəndi 79. Əliyev Əli Mürsəl oğlu - Qasımlı kəndi 80. Əliyev Qabil Mobil oğlu - Qasımlı kəndi 81. Əliyev iükür Vəli oğlu - Seyidli kəndi 82. Əliyev Oqtay islam oğlu - Sarıcalı kəndi 83. Əliyev Nicat Xaqani oğlu - Sarıcalı kəndi 84. Əliyev inqilab Əyyub oğlu - Sırxavənd kəndi 85. Əmirova Arzu Rəhbər qızı - Xıdırlı kəndi 86. Əmirov inqilab Allahverdi oğlu - Sarıcalı kəndi 87. Əmirov Rasim iura oğlu - Maqsudlu kəndi 88. Əmirov inqilab Allahverdi oğlu - Ağdam şəhəri 89. Əmrahov inqilab Allahverdi oğlu - Sarıcalı kəndi 90. Əsədov Səfər Qəmbər oğlu - Ağdam şəhəri 91. Əsədov Akif Rəsul oğlu - Əlimədədli kəndi 92. Əsədov Nofəl Vəliş oğlu - Papravənd kəndi 93. Əsədov Kamran Camal oğlu - Mahrızlı kəndi 94. Əsədova Zərif ibiş qızı - Mahrızlı kəndi 95. Əsədov Təyyar Vəliş oğlu - Papravənd kəndi 96. Əsədova Rəşidə Qəhrəman qızı - Sarıcalı kəndi 97. Fətəliyev Elşən Murad oğlu - Qiyaslı kəndi 98. Fərzəliyeva Səkinə Salman qızı - Abdal-Gülablı kəndi 99. Firidunov Mail Çərkəz oğlu - Ağdam şəhəri 100. Hacıyev iahmalı Əlif oğlu - Qiyaslı kəndi 101. Hacıyev iahmalı iahmalı oğlu - Qiyaslı kəndi 102. Hacıyev Sovet isa oğlu - Qiyaslı kəndi 103. Hacıyev Bəhmən Elxan oğlu – Əlimədədli kəndi 104. Heyziyev Eniş Abbas oğlu - Bağbanlar kəndi 105. Həsənov Fazil Mahmud oğlu - Ağdam şəhəri 106. Həsənov Eldar ismayıl oğlu - Ağdam şəhəri 107. Həsənov Məzahir Yaqub oğlu - Ağdam şəhəri 108. Həsənov Allahverdi Aslan oğlu - Boyəhmədli kəndi 109. Həsənov Hümbət Musa oğlu - Əlimədədli kəndi 110. Həsənova Tərlan Musa qızı - Qərvənd kəndi 111. Həsənova Fatma Həsən qızı – Qərvənd kəndi 112. Həsənova Tatyana Viktor qızı - Qərvənd kəndi 113. Həsənov Elman Məhəmməd oğlu - Qərvənd kəndi 114. Həsənov Yaqub Araz oğlu - Mərzili kəndi 115. Həsənova Radə Tapdıq qızı - Seyidli kəndi 116. Həsənov Qəzənfər Aşır oğlu – Sırxavənd kəndi 119. Həşimov Ehtiram Tohid oğlu - Qasımlı kəndi 120. Hüseynova Ağca Allahverdi qızı - Ağdam şəhəri 121. Hüseynov Ələkbər ibiş oğlu - Ağdam şəhəri 122. Hüseynov Mahir Süleyman oğlu - Bağbanlar kəndi 123. Hüseynova Səfurə Kərim qızı - Bağbanlar kəndi 124. Hüseynov Famil Lazım oğlu - Əlimədədli kəndi 125. Hüseynova Ətrabə Lazım qızı - Əlimədədli kəndi 126. Hüseynov Novruz Zaman oğlu - Xıdırlı kəndi 127. Hüseynova Bahar Məmməd qızı - Xıdırlı kəndi 128. Hüseynov Qurban Xəlil oğlu - Qasımlı kəndi 129. Hüseynov Rəsul Hüsü oğlu - Şıxbabalı kəndi 130. Hüseynov Xanoğlan Boran oğlu - Şıxbabalı 131. Hüseynova Solmaz Ələkbər qızı - Seyidli kəndi 132. Hüseynova Ziba Ağalar qızı - Seyidli kəndi 133. ibrahimov iura Məmmədvəli oğlu - Ağdam şəhəri 134. ibrahimova Əfruz Qədim qızı - Baş Güneypəyə kəndi 135. ibrahimova Saray Misir qızı - Xıdırlı kəndi 136. Hüseynov Sahib Hüseyn oğlu - Seyidli kəndi 137. ibadov Rəhim Həmid oğlu - Qasımlı kəndi 138. imanov Əli ibrahim oğlu - Ağdam şəhəri 139. imanov Novruz Göyüş oğlu - Sırxavənd kəndi 140. Mahal Novruz oğlu - Sırxavənd kəndi 141. imanov Qurban Pənah oğlu - Sırxavənd kəndi 142. imanov ismayıl Gülməmməd oğlu - Seyidli kəndi 143. isayev Cümşüd Lələş oğlu - Maqsudlu kəndi 144. isgəndərov Vaqif Səttar oğlu - Seyidli kəndi 145. isgəndərova Ayşən Məzahir qızı – Əlimədədli kəndi 146. ismayılov Nurəddin Salman oğlu - Ağdam şəhəri 147. ismayılov Musa isa oğlu - Ağdam şəhəri 148. ismayılov Ceyhun Telman oğlu - Ağdam şəhəri 149. ismayılova Rüxsarə ildırım qızı - Xıdırlı kəndi 150. ismixanov Nurəddin Xosrov oğlu - Ağdam şəhəri 151. ismixanova Həqiqət Azad qızı - Ağdam şəhəri 152. Kazımov Nizami Həsən oğlu - Seyidli kəndi 153. Kazımov Teymur Əli oğlu - Maqsudlu kəndi 154. Kərimov Vüqar Yavər oğlu - Seyidli kəndi 155. Kərimov Əmiraslan Göyüş oğlu - Seyidli kəndi 156. Kərimova Sürəyya Vəli qızı - Ağdam şəhəri 157. Qarayev iakir imdad oğlu - Ağdam şəhəri 158. Qarayev Rasim imdad oğlu - Ağdam şəhəri 160. Qarayev Asif Qarakişi oğlu - Xıdırlı kəndi 161. Qasımov Behbudalı Mahmud oğlu - Mərzili kəndi 162. Qasımov Qasım Qəhrəman oğlu - Boyəhmədli kəndi 163. Qasımov Nurəddin idris oğlu - Qərvənd kəndi 164. Qasımov Bəylər Cəlil oğlu - Qasımlı kəndi 165. Qədimov Qədim iükür oğlu - Abdal-Gülablı kəndi 166. Qəhrəmanova Nəcibə Ələkbər qızı - Şıxbabalı kəndi 167. Qəhromanov ismayıl Məhəmməd oğlu - Xıdırlı kəndi 168. Quliyev Yaşar Əhməd oğlu - Ağdam şəhəri 169. Quliyev Paşa Qoca oğlu - Ağdam şəhəri 170. Quliyeva Sona islam qızı - Abdal-Gülablı k 171. Quliyev Ədalət Alış oğlu - Nəmirli kəndi 172. Quliyev Kərim Seydim oğlu - Əlimədədli kəndi 173. Quliyev Balaca Əhməd oğlu - Çəmənli kəndi 174. Quliyev Sanil Mayil oğlu - Əfətli kəndi 175. Quliyeva Gülnarə iman qızı - Xıdırlı kəndi 176. Quliyev Telman Ələkbər oğlu - Şıxbabalı kəndi 177. Quliyev Qulu Ələkbər oğlu - Şıxbabalı kəndi 178. Quliyev Loğman isa oğlu - Qasımlı kəndi 179. Quliyev Hüseyn Qəzənfər oğlu - Qasımlı kəndi 180. Quliyeva Diləfruz Əyyub qızı - Qasımlı kəndi 181. Quliyev Zahir Məzahir oğlu - Quzanlı kəndi 182. Quliyeva Hürü Nəriman qızı - Seyidli kəndi 183. Quliyev Səyyar Rafiq oğlu - Seyidli kəndi 184. Quliyev iamil Mayıl oğlu - Boyəhmədli kəndi 185. Qurbanova Elmira Həmzə qızı - Qasımlı kəndi 186. Qurbanov Tacəddin Fəxrəddin oğlu - Seyidli kəndi 187. Qurbanov Tariyel Yelmar oğlu - Əlimədədli kəndi 188. Mehdiyev Məhəmməd Baxşalı oğlu - Güllücə kəndi 189. Mehdiyev Nadir Burcu oğlu - Xıdırlı kəndi 190. Mədətov iahmar Əsəd oğlu - Ağdam şəhəri 191. Məmmədov Əvəz Bəhrəm oğlu - Ağdam şəhəri 192. Məmmədov Rafael Qafar oğlu - Ağdam şəhəri 193. Məmmədov Ağalar Baxış oğlu - Ağdam şəhəri 194. Məmmədov Vaqif Hüseyn oğlu - Ağdam şəhəri 195. Məmmədov Niyazi Vəliyəddin oğlu - Ağdam şəhəri 196. Məmmədov Emin Çingiz oğlu - Ağdam şəhəri 197. Məmmədov Maarif Musa oğlu - Boyəhmədli kəndi 198. Məmmədov Əli Mahmud oğlu - Əlimədədli kəndi 199. Məmmədov Həsən Cəlal oğlu - Güllücə kəndi 200. Məmmədov Fərəc Qaçay oğlu - Xıdırlı kəndi 202. Məmmədov Əsgər Yaqub oğlu - Xıdırlı kəndi 203. Məmmədova Göyçək Qulu qızı - Qasımlı kəndi 204. Məmmədov Çingiz Cəlil oğlu - Qasımlı kəndi 205. Məmmədov Yaşar Həsən oğlu - Qiyaslı kəndi 206. Məmmədova Məlahət Həsən qızı - Maqsudlu kəndi 207. Məmmədov Süleyman Cabbar oğlu - Mərzili kəndi 208. Məmmədova Qızyetər Əli qızı - Mərzili kəndi 209. Məmmədov Mətanət Səxavət qızı - Mərzili kəndi 210. Məmmədov Allahverdi Qaraca oğlu - Mərzili kəndi 211. Məmmədov Sumbat Musa oğlu - Mərzili kəndi 212. Məmmədov Bulud Umud oğlu - Papravənd kəndi 213. Məmmədov Bülul Umud oğlu - Papravənd kəndi 214. Məmmədov Mehman Mürşüd oğlu - Seyidli kəndi 215. Məmmədov isa Muxtar oğlu - Mahrızlı kəndi 216. Məmmədov Rəşid Xurşud oğlu - Qiyaslı kəndi 217. Məhərrəmova ilduzə Talıb qızı - Ağdam şəhəri 218. Məhərrəmov Maqsud Heydər oğlu - Qasımlı kəndi 219. Mirzəyev Arif Azad oğlu - Ağdam şəhəri 220. Muradova Gülnaz Musa qızı - Qiyaslı kəndi 221. Muradov ilqar Mürşüd oğlu - Güllücə kəndi 222. Muradov Naməddin Rza oğlu - Ağdam şəhəri 223. Muradova iərafət Rza qızı - Ağdam şəhəri 224. Mustafayev ismayıl Yusif oğlu - Xıdırlı kəndi 225. Mustafayev Eldar Allahverdi oğlu - Mərzili kəndi 226. Mustafayev Əmir Valeh oğlu - Qiyaslı kəndi 227. Namazov Fərman Səttar oğlu - Mərzili kəndi 228. Nəcəfi iükür Həsən oğlu - Yusifcanlı kəndi 229. Nərimanova Ziba imamverdi qızı - Abdal-Gülablı 230. Nərimanova Aynurə Arif qızı - Abdal-Gülablı kəndi 231. Nəsirov Balı Mirzə oğlu - Əlimədədli kəndi 232. Novruzov ixtilaf Azad oğlu - Bağbanlar kəndi 233. Novruzov Vüqar Eldar oğlu - Ağdam şəhəri 234. Orucova Raya Rəhim qızı - Əlimədədli kəndi 235. Orucov iakir Vəli oğlu - Mərzili kəndi 236. Paşayev Novruz Gəray oğlu - Ağdam şəhəri 237. Piriyev Qərib ibrahim oğlu - Güllücə kəndi 238. Rüstəmov Hüseyn Yusif oğlu - Ağdam şəhəri 239. Rüstəmov Bəhmən Məhərrəm oğlu - Ağdam şəhəri 240. Rzayeva Humay Zülfüqar qızı - Sarıcalı kəndi 241. Rzayeva Humay Zülfü qızı - Sarıcalı kəndi 242. Sadıqov Yamən Məmməd oğlu - Ağdam şəhəri 243. Sadıqov Həsən Nəsib oğlu - Xıdırlı kəndi 244. Sadıqov ilyas Cavad oğlu - Qasımlı kəndi 245. Sadıqov iünasib Cavad oğlu - Qasımlı kəndi 246. Salahova Nuridə Rüstəm qızı - Qərvənd kəndi 247. Salahov Barat Vəliyəddin oğlu - Papravənd kəndi 248. Novruzov Vüqar Eldar oğlu - Ağdam şəhəri 249. Sevindikova Ərşad Qara qızı - Xıdırlı kəndi 250. Sədiyev Qorxmaz Baxşeyiş oğlu - Ağdam şəhəri 251. Səfərov Eldar Məmməd oğlu - Ağdam şəhəri 252. Səfərov israfil Elman oğlu - Abdal-Gülablı kəndi 253. Səfərov Mətləb Səfər oğlu - Bağbanlar kəndi 254. Səfərov Cahangir Səfəralı oğlu - Yusifcanlı kənd 255. Səmədov Ruslan Hidayət oğlu - Ağdam şəhəri 256. Səmədova Müşkünaz Hidayət qızı - Ağdam şəhəri 257. Səmədova Kəmalə Hidayət qızı - Ağdam şəhəri 258. Səmədova Nüranə Hidayət qızı - Ağdam şəhəri 259. Soltanov Rafiq Məhərrəm oğlu - Seyidli kəndi 260. Soltanova Firəngiz Acib qızı - Seyidli kəndi 261. Süleymanov Akif Nəriman oğlu - Ağdam şəhəri 262. Süleymanova Leyla iərəf qızı - Xıdırlı kəndi 263. iərifov Yaqub Kamal oğlu - Baş Güneypəyə kəndi 264. iirinov Mehman Azay oğlu - Şıxbabalı kəndi 265. iirinov Alik Allahverən oğlu - Ağdam şəhəri 266. iirinov Bakir Vəli oğlu - Güllücə kəndi 267. iükürov Mikayıl Elsevər oğlu - Qasımlı kəndi 268. iükürov iəmil iman oğlu - Papravənd kəndi 269. iükürov Əsəd iəmil oğlu - Papravənd kəndi 270. iükürov Əjdər isa oğlu - Güllücə kəndi 271. iükürov Kamil iəmi oğlu - Nəmirli kəndi 272. Tağıyev Misirxan Salman oğlu - Abdal-Gülablı 273. Talıbov Əyyub islam oğlu - Ağdam şəhəri 274. Umudov Loğman Musa oğlu - Əlimədədli kəndi 275. Yəhyayev Nazim Qabil oğlıı - Ağdam şəhəri 276. Zeynalov Aslan iəmistan oğlu - Ağdam şəhəri 277. Zeynalov Zeynal iükür oğlu - Xıdırlı kəndi 278. Zeynalov Nadir Abdin oğlu - Xıdırlı kəndi 279. Ziyadova Hürü Temirxan qızı - Papravənd kəndi 280. Ziyadova Qızbəs Həsən qızı - Papravənd kəndi 281. Zeynalov Əli Dostməmməd oğlu - Mərzili kəndi MÜLKi VƏTƏNDAŞLARDAN iTKiN DÜŞƏNLƏR 1. Abbasov Bəxtiyar Abbas oğlu - Qiyaslı kəndi 2. Abbasov Mirzə Abbas oğlu - Qiyaslı kəndi 3. Ağamirov Cəsarət Mirsadıq oğlu - Ağdam şəhəri 4. Behbudov Əmircan Əkbər oğlu - Ağdam şəhəri 5. Behbudov Məhiş Hüseyn oğlu - Xıdırlı kəndi 6. Cəfərov Akif Asif oğlu - Xıdırlı kəndi 7. Ələkbərov Surxay ismayıl oğlu - Qiyaslı kəndi 8. Ələsgərov Balay Qurban oğlu - Baş Güneypəyə kəndi 9. Ələsgərova Saray Eyvaz qızı - Baş Güneypəyə kəndi 10. Ələsgərova Zabel Balay qızı - Baş Güneypəyə kəndi 11. Ələsgərova Elmira Balay qızı - Baş Güneypəyə kəndi 12. Ələsgərova Nərgiz Balay qızı - Baş Güneypəyə kəndi 13. Əliyev Qiyas Ədil oğlu - Ağdam şəhəri 14. Əliyev Kamal Sabir oğlu - Ağdam şəhəri 15. Əliyev Əyyub Məmməd oğlu - Abdal-Gülablı kəndi 16. Əliyeva Töhfə Heydər qızı - Bağbanlar kəndi 16. Əliyev Natiq Süleyman oğlu - Maqsudlu kəndi 17. Əmrahov Cəlil iəmil oğlu - Bağbanlar kəndi 18. Əzizov Məhərrəm ismayıl oğlu - Ağdam şəhəri 19. Həsənov Karlen Vəli oğlu - Qiyaslı kəndi 20. ibadov iirin Tapdıq oğlu - Ağdam şəhəri 21. ibrahimov Elmir Zevdet oğlu - Ağdam şəhəri 22. ismayılov Mail Kazım oğlu - Ağdam şəhəri 23. ismayılov Mübariz Mail oğlu - Ağdam şəhəri 24. ismayılov Niyazi iirin oğlu - Ağdam şəhəri 25. ismayılov Vaqif Eldar oğlu - Ağdam şəhəri 26. ismayılova Maral Lətif qızı - Bağbanlar kəndi 27. ismayılov Namiq Elxan oğlu - Xındırıstan kəndi 28. Quliyev Səməd Hüseyn oğlu - Bağbanlar kəndi 29. Quliyev Mənsum Rəsul oğlu - Bağbanlar kəndi 30. Quliyev Azər Mənsum oğlu - Bağbanlar kəndi 31. Mahmudov Behbud Qaçay oğlu - Xıdırlı kəndi 32. Məhərrəmova Zinyət Yusif qızı - Xıdırlı kəndi 33. Məhərrəmov Rəhim Əkbər oğlu - Qiyaslı kəndi 34. Məmmədov Yaqub Bəşir oğlu - Qiyaslı kəndi 35. Məmmədov Surxay Bağır oğlu - Qiyaslı kəndi 36. Məmmədov ildırım Hüseyn oğlu - Qiyaslı kəndi 37. Məmmədova Zafta Hüseyn qızı - Qiyaslı kəndi 38. Mirzəyeva Məleykə Hüsü qızı - Ağdam şəhəri 39. Mirzəyev Əkbər Qasım oğlu - Ağdam şəhəri 40. Mustafayev Hamlet Fəxrəddin oğlu - Ağdam şəhəri 41. Nəbiyev Sərvaz iirin oğlu - Ağdam şəhəri 42. Rəhimov ilqar Telman oğlu - Ağdam şəhəri 43. Rüstəmov Mahmud Kalbalı oğlu - Qiyaslı kəndi 44. Səlimov Fəxrəddiıı Bədrəddin oğlu - Ağdam şəhəri 45. Tağıyev Nurəddin Bahəddin oğlu - Ağdam şəhər 46. Tağıyev Həsi Əsgər oğlu - Qiyaslı kəndi 47. Vəliyev Çingiz Səhliyalı oğlu - Xıdırlı kəndi 48. Vəliyeva Ballı ibrahim qızı - Qiyaslı kəndi 49. Yolçuyev Ovşar Qasım oğlu - Mərzili kəndi 50. Zeynalova Vətən ismayıl qızı - Maqsudlu kəndi

İşğal tarixi - 23.07.1993Azad olunma tarixi - 20.11.2020

Ağdam rayonu Ağcabədi, Tərtər, Bərdə, Kəlbəcər Əsgəran və Xocavənd həmçinin, Füzuli rayonları ilə həmsərhəddir. Ərazisi 1,15 min kv km, əhalinin sayı isə 186,1 min nəfərdir (01.04.2013). Rayon kimi yaranma tarixi 08.08. 1930-cu il. Ağdam rayonunda 1 şəhər, 2 qəsəbə (Quzanlı, Açarlı) 123 kənd vardı. Kəndləri bunlardır – Eyvazlı, Bağbanlar, İsmayılbəyli, Muğanlı, Pirzadlı, Saybalı, Baş Güneypəyə, Boyəhmədli, Qızıl Kəngərli, Mollalar, Salahlı Kəngərli, Sofulu, Çəmənli, Sarıcalı, Şükürağalı, Əfətli, Hacıməmmədli, Hacıturalı, Həsənxanlı, İsalar, Küdürlü, Qəhrəmanbəyli, Məmmədbağırlı, Əhmədağalı, Çıraxlı, Kolqışlaq, Mirəşelli, Əlimədətli, Cinli, Əliağalı, Xaçındərbətli, Kürdlər, Qalayçılar, Mollalar, Göytəpə, Abdınlı, Cavahirli, Kosalar, Gülablı, Abdal, Əhmədavar, Xındırıstan, Baharlı, Bəybabalar, Birinci Yüzbaşılı, Dadaşlı, İkinci Yüzbaşılı, Kəlbəhüseynli, Paşabəyli, Sarıçoban, İmamqulubəyli, Çullu, Kəngərli, Qaraqaşlı,  Şirvanlı, Qaradağlı, Evoğlu, Rzalar, Qasımlı, Qaradağlı, Qurdlar, Poladlı, Şelli, Baş Qərvənd, Ayaq Qərvənd, Qazançı, Şıxlar, Qiyaslı, Ətyeməzli, Keştazlı, Maqsudlu, Çullu, Eyvazxanbəyli, Şahbulaq, Salahsəmədlər, Şişpapaqlar, Talışlar, Təpəməhlə, Tərnöyüt, Tükəzbanlı, Məlikli, Orta Qərvənd, Güllücə, İlxıçılar, Suma, Tağıbəyli, Xatınbəyli, Xıdırlı, Çuxurməhlə, Mərzili, Nəmirli, Şoltanlı, Şuraabad, Təzəkənd, Umudlu, Novruzlu, Orta Güneypəyə, Papravənd, Ballar, Sarıcalı, Qarazeynallı, Qullar, Seyidli, Bozpapaqlar, Sarıhacılı, Sırxavənd, Ballıqaya, Bəşirlər, Qaraşlar, Şıxbabalı, Muğanlı, Üçoğlan, Alıbəyli,  Baharlı, Qarapirimli, Böyükbəyli, Kiçikli, Orta Qışlaq, Yeni Qaralar, Mahrızlı, Yusifcanlı, Zəngişalı, Yusifli.

Rayonun mərkəzi olan Ağdam Bakıdan 362 km məsafədə, Qarqar çayının sahilindən 3 km aralı, Qarabağ düzünün cənub-qərbindədir.

Ağdam ağır, yeyinti və yüngül sənayeyə, inkişaf etmiş kənd təsərrüfatına malik rayon idi.

Ağdamda dəzgah avadanlıqları, aerokosmik və rabitə cihazları, metis-furnitur, traktor və avtomobil təmiri, asfalt, konserv, yağ-pendir, barama toxumu, pambıq, şərab və mexanikləşdirilmiş çörək zavodları, xalça fabriki, taxıl məhsulları, tikinti materialları və ət kombinatları, iki dəmiryol vağzalı və aeroport, avtomobillərə texniki xidmət stansiyaları, məişət xidməti kombinatı, elektrik şəbəkəsi, kənd təsərrüfatı, kənd təsərrüfatının mexanikləşdirilməsi və elektrikləşdirilməsi stansiyaları, Üzeyir Hacıbəyov adına musiqi texnikumu, Ə.Haqverdiyev adına    Ağdam Dövlət Dram Teatrı fəaliyyət göstərirdi. Həmçinin, 38 kolxoz və sovxoz, 24 tikinti-quraşdırma idarəsi, 12 sənaye müəssisəsi, 74 məktəb, 105 səhiyyə müəssisəsi, 271 mədəniyyət evi, 67 idarə, 99 klub işğal altında qalmışdır.

Rayon ərazisinin 1700 hektarı meşəlik, 28 min hektar sahə isə kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlardan ibarət idi. Kənd təsərrüfatının istiqaməti, əsasən, pambıqçılıq, üzümçülük və heyvandarlıqdı.

Mövcud dövlətini qədim Azərbaycan torpaqları üzərində qurmuş Ermənistan Dağlıq Qarabağı özünə birləşdirmək məqsədilə 1988-ci ilin fevral ayından başladığı müharibəyə Ağdam rayonu da cəlb olunmuş, hadisələrin ilk günlərindən ən böyük ağırlıq Ağdam rayonunun üzərinə düşmüşdür, 1988-ci ilin son aylarında Ermənistandan-öz dədə-baba yurd-yuvasından, daha sonra isə Dağlıq Qarabağdan doğma ocaqlarından qovulub çıxarılan on minlərlə azərbaycanlı məhz Ağdam rayonuna pənah gətirmişdi. 1992-ci ildə Dağlıq Qarabağı bütünlüklə işğal edən Ermənistan bununla kifayətlənməyərək, Dağlıq Qarabağın ətrafında yerləşən rayonlara da dişini qıcadı.

Ermənistanın separatçı hakimiyyəti bəzi xarici dövlətlərin yaxından köməyi, bilavasitə iştirakı ilə Şuşa, Laçın, Kəlbəcər rayonlarını işğal etdikdən sonra Ağdamı hədəf seçdi. Ermənilər bu rayonu da ələ keçirmək üçün irimiqyaslı hücum əməliyyatlarına başladılar. 1993-cü il iyun ayının 11-dən başlayaraq bu hücum, həmin ilin iyul ayının 23-də Ağdamın işğalı ilə başa çatdı. 1905-1907-ci illərdə, 1918-1920-ci illərdə düşmən ayağı dəyməyən Ağdam beş illik mübarizədən sonra işğal olundu.

1994-cü il may ayının 12-dək davam edən hərbi təcavüz nəticəsində isə ermənilər Ağdam rayonu ərazisinin 846,7 kvadrat kilometrini, yəni ümumi ərazisinin 77,4 faizini işğal etməyə nail oldular. İşğal edilmiş Ağdam şəhəri və rayonun 89 kəndi bəşər tarixində bənzəri olmayan bir vəhşiliklə darmadağın edilərək, yerlə-yeksan edildi. Ağdamın müdafiəsi uğrunda 5 ildən artıq gedən qanlı döyüşlərdə qismətinə 5897 şəhid, 3531 nəfər əlil, 1871 nəfər yetim uşaq düşdü. Minlərlə insan fiziki şikəstlik qazanmış, 126 min(1993) nəfərdən artıq ağdamlı öz doğma ev-eşiyindən didərgin düşmüşdü.  

Mənbə:

Qarabağ Yaddaş kitabı. Bakı 2010, MHS- paliqraf

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatları